by Lei darrierei catastròfas qu’an macat Occitània, coma leis inondacions en Provença e Lengadòc ò leis immòbles escrancats a Marselha, e mai se semblan sensa rapòrt l’una amb l’autra, an pasmens una mesma origina: la politica d’urbanizacion irresponsabla menada despuei de decennis per lei poders publics de l’estat francés.
De precedents tragics
Lo fach es pas novèu. Ja en octòbre de 1988, Nimes e lei comunas vesinas foguèron victimas d’un aigat après 4 jorns de precipitacions importantas qu’avián saturat la tèrra d’aiga. Lo bilanç foguèt terrible e lo traumatisme es encara ben present ara: 11 mòrts, 45 000 sinistrats, mai de 60 milions d’èuros de degalhs e 70 comunas classadas en zòna de catastròfa naturala.
Aquela tragèdia foguèt la consequéncia de la politica d’urbanisme menada per de quadres e d’elegits perfiechament au corrent dei problèmas de precipitacions que tocavan regularament la region de Nimes. Aquela urbanizacion se caracterizèt per lo desvolopament dei construccions e la betumizacion dei sòus, en empedissent la garriga d’assegurar sa foncion d’esponga quora lei trombas d’aigas s’abatèron sus Nimes. D’aitan mai que leis autoritats comunalas avián pas previst de bastir de bacins de retencion d’aiga en compensacion.
Ansin, leis arcèus au nivèu de Nimes, que permetián la liura circulacion deis aigas pluvialas, foguèron barrats. Lei cadaraucs (rius d’escolament pluviós dei bacins versants) foguèron recubèrts e remplaçats per d’oides d’evacuacion d’aiga pas pron grands e regularament tapats per tota mena d’objèctes provenent dei garrigas. Lo mesme problèma toquèt l’autoestrada A9, dicha “la Lengadociana”, que lei bastidors i avián pas previst pron d’oides per evacuar lei volums deis aigas pluvialas.
Quatre an puei, a la mesma sason, en setembre de 1992, encara en Provença rodanenca, la comuna de Vaison foguèt victima d’un terrible aigat que faguèt un quarantenat de victimas e destruguèt un camping, de desenats d’ostaus e lotejaments e mai de centenats de veituras e caravanas. De pluejas diluvianas, que s’èran abatudas dins tota l’Occitània orientala, avián provocat lo desbordament dau riu d’Ovesa. Coma a Nimes, se metèt en causa la politica d’urbanisme a l’entorn de la vila vielha.
De construccions imprudentas en zònas inondablas foguèron permesas per leis elegits locaus qu’avián pas manco consultat lei documents oficiaus que recensavan totei lei zònas de construccion de risc en França. A la municipalitat, òm li reprochèt d’aver tapat lo jaç d’Ovesa per fin d’i installar lo camping e la zòna artisanala que serián devastats puei per la catastròfa.
Leis inondacions murtrieras d’octòbre passat en Aude, sensa precedent despuei 1891, an exactament lei mesmei causas: la multiplicacion dei construccions en zòna inondabla. Leis estatjants se son installats en massa sus lo litorau, en limitant de mai en mai l’espaci per lei rius.
Au resultat, de milions de residents permanents son expausats ai consequéncias d’inondacions per desbordament de riu. E la situacion non se melhora maugrat una conscientizacion tardiva e tròp leugiera dau problèma; e maugrat l’aplicacion de mesuras de prevencion lòngas d’installar.
Manteis ostaus son bastits sus de zònas inondablas sensa que seis abitants ne sián informats! La lei francesa autoriza encara lei cònsols màgers de desliurar de permés de bastir sota condicion que leis ostaus sián subrelevats. Dins de regions atractivas coma Provença e Lengadòc, i a gaire de terrens disponibles e leis abitacions en zòna inondabla son a melhor mercat. Lei servicis dei vias son pas adaptats per afrontar aquela explosion de construccions nòvas.
Lo problèma es ancian: l’exòde rurau deis ans 1920, la crisi dau lotjament de l’Aprèsguèrra, l’arribada dei pènegres, l’immigracion e la montada dei prètz de l’immobilier dins lei centres vila an favorizat lo desvolopament de lotejaments en perifèria dei comunas, puei dei residéncias pavilhonàrias amb de jardins artificiaus de pichona superfícia. Per alentir l’exòde rurau e defugir la barradura deis escòlas, lei comunas fan bastir de lotejaments qu’agantan de novèus arribants. Aquò favoriza l’urbanizacion e l’especulacion immobiliera, doncas la betumizacion dei tèrras agricolas.
Una politica d’urbanisme au servici de l’expansion economica
Mai l’explosion demografica, que mena a la manca de terrens disponibles, explica pas tot. La tendéncia generala d’expansion dei territòris urbans, au despens de la campanha, resulta subretot de l’aplicacion dau plan d’urbanizacion elaborat en 1933 per l’arquitècte-urbanista Le Corbusier. Aqueu plan consistissiá en lo descopatge racionau dei vilas en quatre zònas correspondent a quatre foncions: la vida, lo trabalh, lei lésers e leis infrastructuras estradieras.
Es ansin qu’a partir deis ans 1960 se desvolopèron dins lei païsatges d’Occitània tota de “metastasis periurbanas”, caracterizadas per l’espandiment deis infrastructuras estradieras, dei lotejaments e dei zònas comercialas, sota de nòveis abreviacions dignas de la terminologia sovietica (ZAC, ZÈP, ZUP, etc.).
L’estat francés voliá tanben, per fiertat nacionala mau plaçada, egalar Alemanha au nivèu de la densitat de la ret autoestradiera. Ansin, la lei Pasqua de 1998 indiquèt que tot ciutadan se deviá trobar a mens de 45 minutas d’una intrada ò sortida d’autoestrada. De pertot se bastiguèron doncas d’autoestradas, d’escambiadors, de rotondas, de circonvallacions, de vias de racordament, etc.
Actualament, es Occitània tota que patís lei politicas d’amainatjament menadas per lei poders publics au mai grand profiech deis entrepresas dau BTP. S’apren a d’elegits locaus voraç que cèrcan l’expansion economica per fin d’atraire investidors, administrats e entrepresas; vòlon crear d’emplecs e far intrar leis impòsts.
Dins mantei luecs se generaliza çò que s’apèla l’artificializacion dei sòus. Cada an, ansin, son mai de 112 000 ectaras de tèrras de campanha que s’engolisson dins lo betum e l’asfalte per laissar plaça ai zònas urbanas laidas, ai tòlas, ai panèus publicitaris e a tota mena de construccions (supermercats, lotejaments, piscinas municipalas, etc.). Per lei dos tèrç, s’agís de tèrras agricòlas fertilas, la rèsta son de zònas naturalas e umidas. Aquò representa 25 mètres cairats per segonda, un estadi de fotbòl cada 5 minutas… e la superfícia d’un departament francés cada 3 ans.
Lei consequéncias ecologicas ne son catastroficas.
- L’ecosistèma es destruch: la fauna e la flòra desapareisson.
- Lo sòu es privat de sei foncions naturalas d’esponga qu’absorbís l’aiga dei pluejas, e tanben de potz de carbòni naturau que reten una part importanta dau CO₂; òr, la transpiracion dau sòu permet de refrescar la temperatura de l’aire, foncion cruciala còntra lo rescaufament climatic.
- La tèrra recubèrta de betum es durablament degalhada perque es privada d’aiga e d’aire, e met mai de 30 ans per retrobar sa riquesa iniciala.
Lei consequéncias socialas son tanben terriblas: lei vielhei familhas d’agricultors son expropriadas e leis ancians proprietaris devenon d’arrendaires d’apartaments. Leis ancians païsans son reduchs a la cauma ò ais emplecs precaris dins lei grandei superfícias que se son desvolopadas coma de bolets. Aquelei grandei superfícias provòcan la barradura dei pichons comèrcis dins lei centres vila, en favorizant lo maumanjar e en constrenhent leis entrepresas a deslocalizar. E totjorn amb la mesma estrategia:
- Cèrca e localizacion deis accès.
- Negociacions amb lei proprietaris privats, elegits e responsables deis infrastructuras.
- Atraccion dei consumaires dei centres vila mentre que s’installan lei lotejaments e lei vias estradieras.
- Rompedura dei prètz que mena a la quincanèla totei leis artisans, productors, fornidors e pichons comèrcis independents, especializats ò de proximitat.
Es ansin que l’estat francés a agantat lo trist recòrd dau mond dins lo desvolopament de la granda distribucion en perifèria. E lei fortunas mai gròssas son lei familhas que fondèron lei grops liats ai grandei superfícias: aquelei, naturalament, qu’an una granda influéncia sus la politica francesa e l’amainatjament dau territòri, faiçonat segon seis interès.
De projèctes inutils e faraonics
Es precisament çò que se debana a Niça, dins la Planura de Var, ont s’intensifica l’activitat comerciala despuei l’adopcion dau projècte dich “Ecovalada”. Centres comerciaus, galariás comercialas e grandei superfícias veson totei sei terrens qu’aumentan rapidament.
Lo projècte “Ecovalada” es vengut una operacion d’interès nacionau (OIN) en 2005 quora Cristian Estrosi, futur cònsol màger de Niça, èra ministre delegat a l’amainatjament dau territòri. “Ecovalada” èra una operacion de granda dimension urbanistica que se pretendiá faussament “ecologica e sostenabla”, amb l’emplec abusiu dau prefixe “eco-” (per “ecologic”) dins totei sei dorsiers e tota sa comunicacion (“Ecovalada, ecoquartier, ecostadi, ecoexemplaritat”…). Aviá per tòca d’urbanizar lo darrier endrech encara verge dau territòri municipau de Niça, en lo dotant d’una multitud d’infrastructuras divèrsas (gara TGV, estadi esportiu, magazin Ikea gigant, ostalariás, bastissas d’abitatge, plataforma logistica agroalimentària, tecnopòli; centres d’afaires, d’exposicion, d’educacion e de recèrca, etc.).
Se critiquèt lo projècte per son opacitat financiera e lei condicions de son lançament, sens procès sufisent de reflexion, sensa estudi d’impacte globau, sens vision d’ensems e sens debat public reau, dubèrt e liure entre leis administracions e lei ciutadans: donèron lei informacions au còmptagotas, comencèron ja de projèctes sens lei còmptes renduts d’estudis…
La contestacion quichava tanben sus lo còst faraonic de l’“Ecovalada” (372 milions d’èuros ren que per l’estadi, pagat per lei contribuents) amb sei consequéncias ecologicas e socialas:
- Construccions sus d’ancianei zònas inondablas desclassadas dins lo jaç màger de Var, ont existís un risc de fòrts aigats dau flume. L’urbanizacion intensiva e l’artificializacion dau sòu an fach créisser aqueu risc.
- Betumizacion dei tèrras agricòlas fertilas e noiriguieras d’una vila qu’a solament un 10% de sobeiranetat alimentària. La Planura de Var es una dei rarei zònas planas dau litorau qu’auriá permés d’installar una agricultura de qualitat susceptibla de respòndre a una demanda creissenta de frucha e lieume produchs localament e dins lo respècte de l’environament.
- Pollucion atmosferica e degalh de la jaça freatica qu’es d’una importància màger per provesir en aiga bevedissa 1,5 milion d’estatjants.
- Destruccion de la biodiversitat dins una vasta zòna umida extrèmament importanta per manteis espècias d’aucèus. L’embocadura e la bassa vau de Var servisson de sosta e d’airau de nidificacion: son essencialas a diferents estadis dau cicle de vida deis aucèus, dont la migracion, l’ivernatge e la reproduccion. En mai d’aquò, d’autreis espècias de la fauna e la flòra son fòrtament amenaçadas per la desaparicion dei espacis agricòlas.
- Còst financier gigant per lei contribuents de la comuna e de tota la metropòli, auça deis impòsts e de l’immobilier qu’obligan lei gents amb de revenguts pichons e mejans de se lotjar fòra vila.
Enfin, la bastison d’una via dicha “dei 40 mètres”, entre lo litorau e lo novèl estadi, necessitèt l’expropriacion de 115 familhas que vivián e trabalhavan despuei de generacions la tèrra afectada. Lo dorsier foguèt gerit d’un biais expeditiu per leis elegits locaus, qu’aquistèron lei tèrras a un còst sovent derisòri.
Aquela injustícia provoquèt de protèstas e l’organizacion d’una accion de resisténcia, iniciada per de movements ciutadans niçards, a l’entorn d’una familha que refusava l’expropriacion. La proprietària octogenària, expulsada arbitràriament après quatre ans de lucha còntra leis autoritats localas, ne moriguèt.
Coma a Niça, s’es montat una operacion de marqueting, aqueste còp sus lo tèma de la “montada en gamma”, per escondre coma totjorn lei motivacions realas dau projècte: arrosar lei promotors e liurar d’espacis urbans e de quartiers populars a l’especulacion immobiliera. E de segur, dins una totala opacitat, tant au nivèu dei finanças coma de l’informacion, e amb una abséncia de dialòg e de democracia. Per empedir leis estatjants pertocats de protestar e exprimir son ponch de vista, la municipalitat non a trantalhat per installar una muralha de 1000 tonas de betum, auta de 2,50 mètres , en barrant completament l’accès ais òbras.
Au nivèu de la justícia, se retrobam dins lo mesme scenari de lucha dau topin de tèrra còntra lo topin de fèrre: lo topin de tèrra es representat per lo pòble protestatari; lo topin de fèrre es representat per lei promotors malonèsts e leis elegits locaus, afiliats ai grands partits centralistas parisencs e sostenguts per lo poder estatau francés. La lucha ciutadana còntra aquelei projèctes necessita una batalha juridicoadministrativa lònga e costosa. E d’aqueu mentre, lei poders publics semblan de faire çò que vòlon au mesprètz de la lei.
Un amainatjament de doas velocitats
A Marselha, es lo projècte de reamainatjament dau quartier de la Plana (a l’entorn de la Plaça Joan Jaurés) que fa polemica despuei tres ans. La municipalitat a previst, mejançant sa societat d’amainatjament Soleam, d’investir 20 milions d’èuros dins d’òbras per rendre “mai atractiu” un quartier ja fòrça popular.
Dementre, la vila manca crusèlament d’investiments per bastir de gardariás e mai per entretenir leis escòlas e abitacions que menaçan de s’escrancar. Fa mai de 20 ans que la municipalitat mena un amainatjament de doas velocitats. D’un caire, finança de grands projèctes de luxe per lo business (OIN Euromediterranèa, Soleam la Plana). De l’autre, laissa lei quartiers mai desfavorizats ai marchands de sòm ò ai proprietaris que s’acontentan d’encaissar lei rendas sens far d’òbras. I a manteis abitacions insalubras qu’an pas manco l’aiga potabla.
Per renovar lei quartiers populars, lo cònsol màger de Marselha a recorregut a d’investidors privats, amb de resultats catastrofics: gestion opaca de l’amainatjament municipau, acomolacion de projèctes e d’estudis vans, argent gastat dins d’operacions fumosas au profiech dei societats immobilieras e dei proprietaris gaire escrupulós pertocant la renovacion dei lotjaments. Lei diferents rapòrts, redigits per d’associacions e mai per d’oficis publics coma la Cambra Regionala dei Còmptes, per alertar la municipalitat sus l’urgéncia de renovar lei quartiers, an ren donat.
La darriera tragèdia que s’es debanada dins lo quartier de Noalhas es simptomatica d’aquela realitat. Mentre que la municipalitat se mòstra reactiva e emplega lei grands mejans (340 000 èuros despensats sus lo còp) per bastir la muralha impausant de fòrça lo projècte de la Plana, s’es mostrada fòrça passiva fàcia a l’urgéncia de renovar leis immobles vetusts e inabitables de Noalhas e deis autrei quartiers populars. Darrierament, a refusat d’ajudar financierament la renovacion de la Bèla de Mai ont leis escòlas, concebudas en prefabricat, son vengudas impracticablas en seguida dei darriers aigats.
En mai d’aquò, la politica d’urbanizacion a Marselha s’acompanha d’una granda injustícia sociala. Dins una vila ont la pauretat e lo taus de caumatge fan de recòrds a l’escala d’Occitània tota —e mai de l’estat francés—, lo complèxe d’afaires Euromediterranèa capita pas a reduire leis inegalitats socialas. Una granda part dei marselhés profiechan pas dau desvolopament economic de sa vila. Son nivèu de vida progrèssa gaire, lei lotjaments i son tròp cars e leis emplecs creats inaccessibles.
La persisténcia criminala deis autoritats municipalas a menar una tala politica d’amainatjament correspònd a una volontat assumida de transformar Marselha en una vila borgesa e “aseptizada”, es a dire, “desbarrassada” de la paurilha. S’agís d’un objectiu de gentrificacion: faire desaparéisser lei quartiers populars e multiculturaus per remplaçar leis estatjants de revenguts modèsts per de personas de reng sociau mai elevat. E doncas, mai susceptiblas de profechar dei novèleis infrastructuras residencialas e professionalas.
Mai Marselha es pas la soleta vila que lei quartiers i son pas mai entretenguts despuei lòngtemps. Sus tot lo territòri de l’estat francés, i auriá aperaquí 450 000 lotjaments insalubres, dont 56 000 identificats per leis autoritats estatalas. Entre elei, solament 23 330 son jutjats coma “prioritat nacionala” e van beneficiar d’un plan governamentau de 2,7 miliards d’èuros en 10 ans. La mesura pertòca solament 14 vilas sus lei 222 que necessitan una renovacion dau patrimòni urban. Quasi la mitat d’aquelei 14 vilas prioritàrias se situan dins la soleta Region Parisenca, e quatre solament per Occitània tota: Marselha, Tolosa, Montpelhièr e Nimes.
La degradacion dei quartiers s’explica pas solament per l’ineficacitat dei politicas estatalas, mai tanben per de factors umans liats au contèxt economic. L’envam de l’immobilier dei darriers decennis a favorizat l’especulacion e incitat lei proprietaris a refusar leis òbras de renovacion costosas, dins l’espèr de revendre sei bens amb una plusvalua, sensa aver contribuit a l’entreten de l’immòble. Una tala actitud egoïsta e irresponsabla a menat a de situacions ont lei còsts de renovacion supèran la valor dau bastiment.
Que solucions per l’avenir?
Despuei gaire pasmens, lo govèrn francés tempta d’alentir la cadéncia amb un plan dich “biodiversitat”, destinat a compensar tota ectara artificializada per una ectara renduda a l’estat naturau. Podèm dobtar de l’eficacitat d’aquela mesura, vist qu’empedirà pas lei collectivitats localas de contunhar lo betumatge. Siam pas nimai segurs que lo govèrn francés se donarà lei mejans de l’aplicar.
L’Assemblada Nacionala Occitana (ANÒC) exigís un cambiament radicau de la gestion dau territòri. Per aquò faire, sosten sens resèrva lo desvolopament sostenable, un concèpte de creissença economica qu’intègra lei constrenchas liadas a l’environament e au foncionament de la societat, sens renegar la rendabilitat economica.
Lo reamainatjament territoriau es necessari, mai se deu faire dins de condicions acceptablas qu’implican:
- Una totala transparéncia financiera e administrativa,
- Un procès de decision democratic,
- Una proteccion completa deis espacis agricòlas e naturaus: la betumizacion deu cessar!
- Una orientacion de l’activitat deis entrepresas dau BTP exclusivament devèrs la renovacion dei zònas ruralas e urbanas degalhadas, sens provocar l’inflacion dei prètz de l’immobilier,
- Un enquadrament estricte de l’especulacion immobiliera e una responsabilizacion dei proprietaris qu’asseguran pas leis òbras d’entreten.
Enfin, l’ANÒC deplòra la representativitat tròp febla dau movement occitanista dins lei divèrsei luchas còntra lei politicas d’urbanizacions dei poders publics. Milita per un retorn massís e estructurat deis organizacions occitanistas sus lo terren dei luchas socialas coma dau temps dei manifestacions per lo Larzac.
Per tant, leis organizacions occitanistas se devon mobilizar e menar de manifestacions de tipe “Anem Òc”, non plus solament per la lenga occitana, mas tanben per la tèrra occitana. Es una condicion essenciala a la connexion dau movement occitan amb lo pòble. La lucha occitana es totjorn estada sociala.
Una reaccion populara es urgenta perque Occitània estofa sota la betumizacion a otrança de sei païsatges agricòlas e naturaus, mentre que i a de mai en mai de zònas urbanizadas que son pas pus ges entretengudas.
