by Despí quaucu mes, lo mond occitan es trebolat per lo projècte de reforma dau licèu e dau bachelierat, dicha “reforma Blanquer”, dau nom dau ministre de l’Educacion francesa Jean-Michel Blanquer: que prevé de modificacions dins li “dotacions oràrii”. Li “dotacions oràrii” son lu mejans atribuits a l’ensenhament dei lengas minorizadi dins l’educacion publica. Desenant s’atribuiràn au solet ensenhament bilingüe e non pus a l’ensenhament de l’occitan coma lenga viva. Aqueli mesuras menaràn a la desaparicion de l’opcion d’occitan dins lu establiments escolars de l’Occitània Granda (la part d’Occitània sota administracion francesa), per manca de mejans.
En genoier passat, lo ministèri e lo rectorat de l’Acadèmia de Tolosa an ja donat lo tòn. An declarat que i seria pas pus d’ora d’occitan finançada a la rintrada escolara venenta dins lu licèus e collègis dei uech departaments de la Region de Tolosa, mau nomenada region “Occitània”. En Provença, dins l’acadèmia d’Ais-Marselha, lo rector a tanben anonciat de barraduras sota lo motiu fallaciós que la lenga “si parlava pas pus”. Li consequéncias d’aqueli mesuras son terribli: l’occitan desapareisserà dei programas escolars en setembre dau 2019 e de desenats de professors seràn privats de faire lo sieu mestier.
Despí, lo mond culturau occitan, principalament en Lengadòc e en Provença, si rassemblan regularament per manifestar la sieu colèra còntra aquela reforma. L’Assemblada Occitana sosten naturalament aquela mobilizacion, mas non s’estona d’aquela virada dau govèrn francés qu’es pas un fach novèu. E mai relèva puslèu de la tradicion.
(Darriera minuta — Au moment que finalizam aqueste dorsier, venèm de recebre d’informacions oficioï que dion que, dins la refoma dau licèu, seria possible d’ensenhar l’occitan dins toi lu dispositius prevists en generau per li lengas vivi. Mas aquelu cors d’occitan “estenduts” si durbirian solament segon lo bòn vòler dei provisors de licèus. Doncas non i auria minga garentida reala.)
La repression lingüistica, una vielha tradicion francesa…
En declarant “Lo temps deu mesprètz qu’ei tornat… o meilèu non a pas jamei desaparegut“, Dàvid Grosclaude, un celèbre occitanista, si cresia pas tant de ben dire. D’efiech, lo mesprètz de l’estat francés devèrs l’occitan, e mai generalament devèrs li lengas minorizadi, es totjorn estat latent, istoric e institucionau. Lo centralisme e la repression lingüistica son l’ADN dau sistèma politic francés.
Ja au sègle 16, la volontat de crear una societat omogenèa a partir d’un estat plurietnic s’acompanhèt d’una politica d’assimilacion lingüistica violenta. Aquò comencèt en lo 1539 emb l’Ordenança de Villers-Cotterêts: lu sieus articles 110 e 111, qu’impauan l’exclusivitat dau francés dins lu documents relatius a la vida publica en nom de la “bòna compreneson”, son jamai estats abrogats. Representa lo tèxt legislatiu mai ancian que sia encara en vigor dins l’estat francés. Lo creissement dau raionament dau francés pendent lo Sègle dei Lums provoquèt l’intensificacion de la lucha còntra lu “idiòmas provinciaus”, considerats coma simbòls d’escurantisme.
Au principi de la Revolucion dicha “Francesa”, acceptèron que li idèas revolucionàrii si difusèsson en occitan e dins d’autri lengas en defòra dau francés. Mas la repression lingüistica recomencèt pendent lo regim dau Terror menat per lu “jacobins”. La lucha còntra lu “patés” a l’escòla s’installèt emb l’òrdre dau Comitat de Salut Public de nommar un institutor de lenga francesa “dins cada comuna de campanha dei departaments dont lu estatjants [èran] acostumats de s’exprimir dins una lenga estrangiera”. Aquel institutor devia aplicar de mesuras drastiqui per fin de “bandir completament de la sieu escòla l’idiòma patés […], nosible au progrès de la lenga francesa, e per fin d’ensenhar publicament dins la sieu classa ren que de parlar, liéger e escriure la sola lenga francesa”. Mas, delà li declaracions d’intencions ostili a la lenga nòstra, l’estat non avia pas la possibilitat d’impauar una politica supremacista francesa, per manca de mejans sufisents.
D’autri prescripcions dins aqueu sens si repetiguèron, especialament lo 1r de mai dau 1802 emb la lei reorganizant l’instruccion publica: fòrabandissia tornarmai l’usatge dau “patés” a l’escòla. Mas es solament a la fin dau sègle 19, sota la 3ª Republica, que l’estat francés entamenèt vertadierament la sieu politica d’eradicacion dei lengas minorizadi. Li leis Jules Ferry dau 1881, en fent dau francés la soleta lenga en usatge dins l’ensenhament primari, marquèron lo principi dau lingüicidi. En nom de l’unitat nacionala, li lengas minorizadi foguèron ferotjament combatudi a l’escòla, a còps de punicions e d’umiliacions divèrsi (bonets d’ae, còdols dins la boca…) que li administravan lu sinistres “ussars negres de la republica”. Lu escolans avian pas pus drech de s’exprimir en occitan, ni dins la classa, ni manco pendent la recreacion.
Aquela repression non foguèt sistematica dins toti li escòlas. Mas en tot cas, foguèt pron encoratjada e pron difusada dins un grand nombre d’escòlas, de tau biais que traumatizèt la màger part dei enfants occitans pendent mai d’una generacion, dei ans 1880 fins ai ans 1950. Encara aüra demòra la vergonha (esquizoglossia occitana), e lo complèxe d’inferioritat tòca una bòna part dei locutors.
Un principi de reconoissença a partir dei ans 1950
La situacion cambièt solament a partir dau 1951 emb la Lei 46-51 relativa a l’ensenhament dei lengas e dialèctes locaus, dicha Lei Deixonne. L’occitanista Pèire Loís Berthaud, que conoissia fòrça ben lo foncionament parlamentari, ajudèt fòrça a l’adopcion de la Lei Deixonne.
La lei avia lo nom dau raportaire de la comission parlementària de l’Educacion dicha “Nacionala”, Maurici Deixonne. S’agiguèt dau primier cas de legislacion dins li lengas minorizadi, après de decennis de lucha e de revendicacions dei militants de l’ensenhament de l’occitan. Fins aquí, li propòstas de lei arribavan pas manco en discussion en sesilha de l’Assemblada dicha “Nacionala”. Presentant lo doble objectiu de defendre la lenga francesa pi de protegir li lengas minorizadi, la Lei Deixonne constituiguèt una reconoissença oficiala dau drech d’existéncia de l’occitan. Mas lo sieu contengut èra fòrça restrictiu e prepauava un ensenhament facultatiu e limitat a una ò doi oras per setmana.
Un quart de sègle pi, la Lei Deixonne foguèt completada per la Lei nº 75.620 de l’11 de julhet dau 1975, dicha Lei Haby, dau nom dau sieu autor, lo ministre de l’educacion René Haby. Relativa a l’ensenhament, la Lei Haby obligava lu administraires escolars d’organizar un ensenhament per toti li minoritats “regionali” que ne faïan demanda. La lei francesa reconoguèt enfin oficialament una plaça ai lengas minorizadi dins l’ensenhament, e mai se demorava modèsta e limitada. Impliquèt un cambiament dei programas e dei grasilhas oràrii, e mai la preparacion d’estagis de formacion per lo personau ensenhaire.
Pura, aqueli timidi avançadas, li còntrabalancèron sus lo còp emb de dispositius de leis retrogradi. D’en primier, la Lei n°75-1349 dau 31 de decembre dau 1975, dicha Lei Bas-Lauriol. En portant exclusivament sus la “proteccion de la lenga francesa”, la lei Bas-Lauriol rendèt lo francés obligatòri dins l’afichatge public e la publicitat commerciala, escricha e parlada. Li disposicions de la lei s’aplicavan a toi lu espacis publics (bastiments, transpòrts en comun, pargues, etc.).
La Lei Bas-Lauriol l’abroguèron emb la Lei dau 4 d’aost dau 1994 dicha Lei Tobon, relativa a l’emplec de la lenga francesa e que, pura, non s’opaua a la legislacion en vigor sus li “lengas regionali de França”. La legislacion francesa accèpta doncas maugrat tot l’ensenhament de l’occitan e mai la sieu proteccion dins lo domeni de la radiodifusion, mas emb un quadre juridic fòrça fragil. Mas li Leis Deixonne e Haby, au sieu torn, li abroguèron e li remplacèron per certans articles dau Còde de l’educacion dau 2000. A aquela ocasion, la soleta mençon oficiala de la lenga occitana dins la legislacion francesa desapareguèt.
Autre problèma: l’ensenhament de l’occitan èra penalizat tre l’inici per d’inegalitats territoriali. Li zònas que comptavan mai de locutors primaris (especialament l’espaci nòrd-occitan) èran aqueli dont l’ensenhament èra mens organizat e i si prepauava gaire de pòsts de personau qualificat. La rason n’èra l’alienacion dei locutors primaris de l’occitan, qu’entre elu persistissia un sentiment d’autoòdi e una pèrda de consciéncia lingüistica. Èran “occitans sensa o saupre”, segon lu tèrmes de l’escrivan Joan Bodon, e destriavan cen que nomenavan lo sieu “patés” locau e “l’occitan” percebut coma una lenga alonhada e academica. La dificultat persistisse encuei: lu occitans an pas pron consciéncia de la realitat occitana, cen que penaliza lo dinamisme de la lenga occitana.
Es solament en lo 1979 qu’apareguèt la primiera escòla d’ensenhament bilingüe occitan-francés, dicha Calandreta, a Pau. Li Calandretas si fondan sus lo modèl dei escòlas bilingüi Diwan en Bretanha, Ikastola en Bascoat e Bressola en Catalonha, son d’escòlas laïqui e gratuiti que practican l’immersion lingüistica precòça emb una pedagogia activa inspirada dei tecnicas Freinet. Li Calandretas si desvolopèron dins lu ans 1980-90, fins a formar de collègis que lo primier si durbiguèt a Latas en Lengadòc en lo 1997.
Après la Lei Deixonne dau 1951, l’ensenhament de l’occitan beneficièt progressivament de certani avançadas.
- 1979: creacion a Pau (Bearn, Gasconha) de la primiera escòla bilingüa occitan-francés, dicha “Calandreta”.
- 1982: creacion de classas bilingüi dins l’ensenhament public.
- 1992: creacion dau CAPES d’occitan-lenga d’òc (concors per recrutar lu professors d’occitan per lu collègis e licèus).
- 1994: contractualizacion dei Calandretas gràcias au ministre de l’educacion, Francés Vairon, que permetèt ai magistres e magistressas d’èstre salariats per l’estat francés.
- 1997: dubertura dau primier collègi Calandreta a Latas (Eraur, Lengadòc).
- 1998: un rapòrt dau govèrn francés reconoguèt l’importància de l’extension geografica de la lenga occitana e de la sieu produccion culturala “emb un prestigi certan, a l’encòp fòrça anciana e vivaça”.
- 2002: creacion dau concors de professors dei escòlas e en lengas dichi “regionali”.
- 2004: dubertura d’una primiera escòla publica bilingüa a Cuers (Provença), d’autri van succedir pus tard a Malhana e a Niça.
- 2008: inscripcion dei lengas dichi “regionali” dins la Constitucion de la Republica Francesa, mençonadi coma apertenent “au patrimòni de França”.
En Aran, la Lei dau 1990 de regim especiau de la Val d’Aran rendèt possible l’aprendissatge de l’occitan aranés a l’escòla. En lo 2006, lo novèl Estatut d’autonomia de Catalonha anèt mai luenh en reconoissent l’occitan aranés coma tèrça lenga oficiala de la Generalitat. Enfin, en lo 2010, la “lei sus l’occitan aranés en Aran” favorizèt lo sieu usatge dins li administracions publiqui d’Aran. Aqueli grandi avançadas, obtengudi unicament gràcias a Catalonha, foguèron contestadi per l’estat espanhòu. Ensin, en setembre dau 2011, lo Tribunau Constitucionau suspendèt la lei dau 2010 sus l’occitan aranés.
Dins li Valadas Occitani e a la Gàrdia (l’enclava occitana de Calàbria), l’estat italian acòrda a l’occitan un estatut e de fons per desvolopar de centres culturaus, coma l’Espaci Occitan de Draonier qu’es una bèla reüssida. Mas l’ensenhament de l’occitan s’es pas pogut desvolopar, maugrat un usatge sociau encara relativament fòrt. Aquela dificultat s’explica sobretot per li caracteristicas geografiqui dei comunas dei Valadas, fòrça enclavadi.
A Mónegue, lo prince Rainier III a rendut obligatòri l’ensenhament dau ligur monegasc dins toti li escòlas primàrii e segondàrii dau Principat. Mas l’occitan moneguier, l’autra lenga autoctòna dau Principat, non benefícia d’ensenhament. Si pòu veire ensin la subordinacion de Mónegue ai interès de l’estat francés.
Au nivèu internacionau, la situacion deven encara melhora. Reconoguda coma part constitutiva de la cultura europèa en rason de la civilizacion dei trobadors e de la riquessa literària inclusent lo Prèmi Nobel de literatura, la lenga occitana es estudiada dins li universitats dau mond entier, especialament en Alemanha, ai Estats-Units, dins lu país escandinaus e mai en Japon.
Un ensenhament de l’occitan catastroficament deble
Aquela evolucion d’aparéncia positiva es de relativizar, tant li chifras demòran catastroficament debli. Un rapòrt dau 2013 mòstra qu’entre li lengas minorizadi de l’estat francés, l’occitan es dins la mai marrida situacion en matèria d’ensenhament, a l’excepcion notabla de l’arpitan e dei dialèctes de la lenga francesa o lenga d’oïl.
D’efiech, lo territòri occitan es proporcionalament lo mens ben provesit en establiments que prepauan un ensenhament en lenga dau país. E s’agisse per la màger part d’establiments dau primari. Lu collègis e licèus que prepauan l’occitan son encara mai rars e an una reparticion territoriala fòrça inegala. Lo 60% dei escolans d’occitan dau segondari son concentrats dins l’acadèmia de Tolosa. Dins manti autri acadèmias coma Lemòtges, Clarmont e Grenòble, la preséncia de l’occitan es anecdotica.
Ensin, son solament lo 4% dei escolans dei acadèmias de l’Occitània Granda (sota administracion francesa) que recebon un ensenhament d’occitan. Li familhas qu’o vòlon pòdon pas totjorn trobar d’ensenhament en occitan dins l’escòla de la sieu vila, cen que priva la matèria d’escolans potenciaus. La tròp debla representacion de l’occitan dins lu establiments segondaris mena a una abséncia de continuitat. Mai de la mitat dei escolans d’occitan dau primari son constrenchs d’abandonar aquel ensenhament quora passan au segondari. E lu rars privilegiats que lo pòdon perseguir au collègi si retròban generalament dins de cors d’iniciacion emb de novelaris.
L’ensenhament bilingüe es fòrça minoritari: representa basta lo 9% de l’ensems dei escolans d’occitan. Existe sota doi formas diferenti:
- Li escòlas pubiqui bilingüi que prepauan un ensenhament a paritat orària.
- Li escòlas “Calandreta” que prepauan un ensenhament per immersion.
Li Calandretas an una portada encara mai limitada. En lo 2017, la ret dei Calandretas federava 67 escòlas, 4 collègis e solament un licèu, repartits sus solament 19 departaments sus lu 39 que còmpta Occitània. Aquò fa un totau de 3 894 enfants concernits, dont 3 603 dins lo primari e solament 291 dins lo segondari. E a tanben una difusion territorialament fòrça inegala. Concentradi en Lengadòc e au sud de Gasconha, si fan mai rari dins li autri regions. Es ensin qu’a Marselha, dins la mai granda vila d’Occitània, n’i a pas minga. I a manco de dètz Calandretas per tota la mitat nòrd d’Occitània (Auvèrnha, Lemosin, Vivarés, Daufinat, Alps e nòrd de Gasconha).
Una diminucion dei mejans maugrat una demanda fòrta
I a totjorn agut una demanda sociala fòrta de cors d’occitan: ne testimònia un sondatge dau Conseu Regionau d’Aquitània dau 1997, dont apareisse que la màger part dei parents sondats desiravan que lu sieus enfants poguèsson emparar l’occitan a l’escòla. Totun, l’ensenhament de l’occitan subisse despí vint ans de restriccions de la part dei divèrs govèrns francés successius. La reforma Blanquer constituisse tot bèu just la seguida logica d’aquela politica constanta.
Tant au public coma au privat sota contracte, l’ensenhament de l’occitan a totjorn patit una manca crudèla de mejans. Talament, que d’ensenhar l’occitan es vengut una lucha e un acte militant. Ensin, per sauvagardar l’opcion d’occitan, certans professors, quora o pòdon, accèptan d’ensenhar benevòlament li oras perdudi. Sota lo mandat de Nicolas Sarkozy (2007-2012), li lengas minorizadi patiguèron una diminucion globala dei oras d’ensenhament generau. Sota François Hollande (2012-2017), la diminucion dei oras si perseguiguèt, mentre que la demanda èra a créisser. L’occitan demòra una opcion, ben mens considerada que lu ensenhaments dei autri lengas vivi.
Dins esquasi toti li acadèmias, l’occitan patisse lu atacs dei diferents rectorats qu’assajan de lo liquidar dins lo segondari a la mendre ocasion. Tot es fach per descoratjar lu professors mau pagats e sovent confrontats a la mauvolença de l’administracion escolara que lu empedisse de trabalhar dins de condicions normali. Per una succession de negligéncias volontàrii e d’errors improbabli —que tradisson una marrida fe evidenta—, certans establiments pòdon “oblidar” d’assegurar l’obligacion legala d’anonciar l’existéncia dei cors d’occitan dins lu programas.
En consequéncia, a la rintrada, mantu escolans sabon pas qu’es possible de i si marcar. Pièger, arriba que d’escolans sian empedits de si marcar en cors d’occitan, ò que lo foncionari cargat de registrar li inscripcions dins lo programa numeric non capite d’o faire perque “ignòra” cen que deu marcar coma denominacion oficiala. Ensin, lu cors d’occitan si retròban en sosefectiu, e mai de còps sensa escolan, e lu provisors ne profiechan per justificar la sieu barradura.
Lo sistèma d’educacion francés entreten la manca de professors, manten volontàriament un nombre fòrça limitat de pòsts de professors “d’occitan-lenga d’òc” au CAPES. Despí la reeleccion de Jaume Chirac en lo 2002, lo nombre de duberturas de pòsts a radicalament baissat, en passant de vint per an a solament quatre encuei [vejatz lo tablèu].
Per consequent, l’ensenhament de l’occitan es somés a una penúria cronica de professors. En cas d’abséncia, lu professors d’occitan son pas remplaçats ò o son pas cada jorn, emb d’oraris encara mai reduchs, e au detriment d’un autre cors d’occitan. Ò encara piéger, pòdon èstre remplaçats per de contractuaus que parlan pas manco l’occitan.
D’autri constrenchas incitan lu candidats au professorat d’occitan d’abandonar lo sieu pòst ò, mai, de non temptar lo concors dau CAPES d’occitan-lenga d’òc:
- La baissa dei pòsts entraïna una seleccion encara mai sevèra, cen que ne descoratja mai d’un qu’an temptat mantu còps d’obtenir lo concors sensa succès.
- L’obligacion de mobilitat: un candidat qu’a ganhat lo concors deurà ensenhar dins una region dont lo dialècte es diferent dau sieu. Dins mantu cas, fàcia a l’impossibilitat d’ensenhar dins la sieu region, lo professor demissiona.
- La bivaléncia dau CAPES d’occitan-lenga d’òc: obliga lu candidats de passar tanben d’autri espròvas (lo quart dau totau aperaquí) dins una autra disciplina de chausir entre anglés, espanhòu, istòria-geografia e letras modèrni. Lo professor pòu èstre menat a ensenhar mai d’oras de la segonda matèria que d’occitan.
De còps, lo govèrn francés tempta e mai de suprimir li lengas minorizadi de l’espròva dau CAPES, coma foguèt lo cas sota la presidéncia de Nicolas Sarkozy. Lo Ministèri de l’Ensenhament Superior e de la Recèrca de l’epòca anoncièt la supression dei lengas dichi “regionali” dau concors per lo 2012 e, doncas, la non-reconduccion dei 10 novèus pòsts pervists a la rintrada, per mesura d’economia, mentre que li lengas minorizadi representavan una part fòrça negligibla dau budget de l’educacion dicha “nacionala”. Lu ensenhaires dei lengas minorizadi organizèron lèu-lèu la resisténcia còntra aquela mesura e lo ministèri reculèt, que mantenguèt lu pòsts prevists. Aquel episòdi illustra ben que l’ensenhament de l’occitan es pas jamai garentit e que fa mestier una vigilància constanta.
Au nivèu universitari, la situacion es similara, coma a l’Universitat de Niça qu’a vist la barradura de la licéncia d’occitan en lo 2017 en rason d’una manca d’inscripcions sufisenti. A l’origina i èra un afrontament entre lu professors e lo degan Alan Tassèl que volia pas faire de concession, sota pretèxt que i èra un tròp deble vivier d’estudiants en occitan. Empleguèt sus aquò lo mesme argument cinic que lo rector de l’Acadèmia d’Ais-Marselha que diguèt en lo 2019 que l’occitan si parlava pas pus per carrieras. Quora la bèstia es malauta, es mai simple de la suprimir que de la menar en cò dau veterinari. Dins lo cas de l’Universitat de Niça, l’abséncia dei doi primieri annadas dau cursus universitari restrenguèt lo nombre d’estudiants en licéncia 3. Aquela barradura empediguèt pi la formacion d’ensenhaires de niçard per lo primari, lo collègi e lo licèu.
Li escòlas Calandretas son pas a la sosta nimanco despí que lo govèrn francés a decidit de suprimir lu emplecs ajudats. Li consequéncias d’aqueu desengatjament de l’estat son terribli: manti Calandretas, coma aqueli de Lis e de Biòst, dins la Val d’Aussau en Bearn, ò aquela de Lemòtges, an pas pus agut pron d’argent per pagar lu salaris dei assistentas mairali qu’èran indispensabli per la gardaria e l’ajuda au past dei enfants. S’agissia de contractes d’acompanhament per l’emplec (CAE) finançats a un 90%, denant que l’estat francés o baissèsse a un 50%. Maugrat un comitat de sosten e una crida ai dons, cauguèt suprimir lu emplecs d’assistentas mairali.
En mai d’aquò, cada còp que si crèa una Calandreta e qu’aquela fonciona ben, lu poders publics pròvan de la menar a la barradura de divèrsi manieras. Per exemple per de complicacions administrativi, coma a Valàuria, en Provença orientala, dont la Calandreta foguèt abandonada en lo 2002 a causa de l’oposicion politica intèrna còntra lo cònsol occitanista de l’espòca —Miquèu Ribeiro—, qu’èra a l’iniciativa d’aquela escòla. Ò en creant un projècte concurrent d’escòla publica bilingüa coma a Castras ò mai a Niça; ensin, a Niça, la Calandreta deuguèt barrar après uech ans de servici en seguida de la pression de la comuna que volia laissar la plaça a une classa bilingüa. Lo cas de la Calandreta de Cuers, dins lo departament de Var, au principi dei ans 2000, es encara mai emblematic: fàcia au refús de l’inspector d’Acadèmia de far la contractualizacion, la Calandreta, en dificultat, si deguèt transformar en escòla publica bilingüa per sauvar lu sieus emplecs.
Un ensenhament de mai en mai menaçat
Quora de reformas radicali son menadi, son totjorn li matèrias mai debli que son tocadi d’en primier. Aüra lo govèrn francés es passat a la velocitat superiora per n’acabar completament emb l’ensenhament de l’occitan. Li divèrsi mesuras previsti per la reforma Blanquer menaràn a la desaparicion pura e simpla de l’occitan dins l’ensenhament e, doncas, a la pèrda de toti li maigri avançadas carament aquisti despí la Lei Deixonne.
En primier luec, la mutualizacion dei dotacions oràrii au solet ensenhament bilingüe agravarà l’insufisença dei oras d’ensenhament. En segond luec, la reforma Blanquer prevé de baissar lo coeficient, ja fòrça deble, de l’opcion “lengas regionali” au bachelierat, en levant ensin tot l’interès qu’avia un licean de la pilhar. Per tant, a partir dau 2021, una nòta de 20/20 en “occitan-lenga d’òc” aumentarà pas pus la mejana generala que d’un 0,2 ponch, en plaça dau 0,5 actuau. Emb una diferéncia de tractament tan desfavorabla, deven clar que lu liceans preferiràn emparar de lengas internacionali en luec de l’occitan.
Enfin, lu liceans poiràn pas pus presentar l’espròva dau bachelierat en occitan coma candidats liures. Doncas seràn privats d’aquela possibilitat toi aquelu qu’estàn tròp luenh dei rars licèus qu’ensenhan l’occitan.
La classa politica entre mesprètz…
A costat dei dificultats que rescòntra l’ensenhament dei lengas minorizadi, lu elèits politics francés, banhats dins l’ignorància e lo formatatge ideologic jacobin, rivalizan en declaracions mespreanti e condescendenti a respècte dei lengas minorizadi. Li sieus declaracions sempre s’acompanhan d’un discors d’admiracion fetichista per la lenga francesa, que li atribuisson un ròtle esquasi messianic e civilizaire. Toti li tendéncias politiqui son pertocadi. Pendent la campanha presidenciala francesa dau 2017, la candidata de l’RN, Marine Le Pen, veïa en li lengas minorizadi una “dangieroa brèca dins la republica”. D’aqueu mentre, François Asselineau, lo candidat d’un escur partit d’extrèma drecha complotista, declarèt qu’èran “tombadi en desuetud”.
Dins la reaccion caricaturala d’estil “siáu pas ostil ai lengas regionali mas…” s’illustra Jean-Luc Mélenchon. En lo 2013, per justificar lo sieu vòte còntra lo rapòrt que Francescu Alfonsi presentèt au Parlament Europèu en favor dei lengas minorizadi, Mélenchon qualifiquèt aqueu d’“atac mensoneguier” e sortiguèt coma argument que calia portar lo debat “sus lu mejans de metre en òbra per favorizar l’aprendissatge dei lengas […]”. Levat que, dau temps qu’èra senator, s’èra jamai manifestat sus aquesta question dei mejans. E mai si mòstra totalament desconnectat dei realitats en considerant que l’estat francés ofrisse ja un “quadre legislatiu fòrça favorable” e que quatre pòsts prepauats au CAPES d’occitan serian largament sufisents. Lo sieu pòrtaparaula Alèxi Corbièra si mostrèt encara mai radicau: a la fin de març dau 2019, pendent un discors a l’Assemblada Nacionala, demandèt la supression dei escòlas bilingüi per immersion que, segon eu, “[veïculavan] de còps que i a d’ideologias identitàrii antirepublicani”.
La pàumola de l’enormitat reven au ministre Jean-Michel Blanquer, lo quite autor dau projècte de reforma polemica, e mai a la deputada LREM Sylvie Charrière que li sieus visions acomolan paranòia, desinformacion e culte de l’unitat nacionala francesa. Lo primier remete en causa lo principi dei escòlas immersivi en li reprochant de practicar l’unilingüisme e de metre l’enfant “dins la situacion d’ignorar la lenga francesa”. La segonda assimila l’ensenhament dei lengas minorizadi ai rets terroristi.
…e promessas electorali jamai tengudi
A cada eleccion, lo païsatge politic si devesisse entre lu candidats chauvinistas-sobeiranistas, clarament ostils ai lengas minorizadi, e lu candidats demagògs que fan de promessas que non tenon jamai. La question de la ratificacion de la Carta Europèa dei Lengas Regionali e Minoritàrias (CELRÈM) n’es lo melhor exemple. La Carta obliga lu estats signataris de reconóisser li lengas minorizadi coma expression de la riquesa culturala e d’engatjar de mesuras concreti en favor dau sieu ensenhament. En lo 1999, l’estat francés la signèt mas lo Conseu Constitucionau ne refusèt la ratificacion sota pretèxt que “portaria prejudici a l’indivisibilitat de la Republica e de l’unicitat dau pòble francés”. Se n’es seguida despí una seria de promessas de ratificacion que non si son jamai realizadi.
En lo 2008, lo govèrn de François Fillon refusèt de ratificar la Carta. La ministra de la cultura de l’epòca, Cristina Albanèl, justifiquèt lo refús per lo fach que la Carta non respectaria l’article 2 de la Constitucion estipulant que “la lenga de la Republica es lo francés”. En escambi prometèt “un quadre de referéncia” destinat a se’n tenir a un minim. Parlèt de “recapitular cen qu’existisse” coma “lu mèdias, l’ensenhament, la senhalizacion ò la toponimia”, una mena de “pouvera ai uelhs” per escanar lo public. Evidentament, aquela promessa non si tengèt jamai. En lo 2012 s’elegiguèt François Hollande emb la promessa de faire ratificar la Carta (engatjament nº56 dau sieu programa). Mas renoncièt rapidament au sieu engatjament e la promessa electorala finiguèt tornarmai a la rementa.
Li eleccions presidenciali dau 2017 veguèron si repetir lo mesme scenari. Lo futur president francés Emmanuel Macron faguèt au sieu torn quauqui promessas electorali en favor dei lengas minorizadi. Dins lo sieu discors de Pau dau 12 d’abriu dau 2017, declarèt que França èra “plurala” e qu’“avia d’autri lengas”. Anoncièt que volia reconóisser li “bèli lengas regionali” que faïan “vibrar [la] diversitat e [la] riquesa” de França. Anava mai luenh en parlant d’ensenhar lo còrs a l’escòla, en ne refusant pura la cooficialitat embau francés. Segur, figurava pas minga engatjament dins lo sieu programa e faguèt pròva de la sieu ignorància en dient que França èra “lo solet país francofòn que [vivia] ren qu’en francés”. Mas faguèt pasmens la promessa orala de faire ratificar la Carta; aquela faria créisser lu mejans de l’expression dei identitats “regionali” e facilitaria l’aprendissatge de la lenga e la cultura locala a l’escòla. Un an après la sieu eleccion, prometèt encara, en junh dau 2018 a Kemper, en Bretanha, de sostenir “li lengas regionali qu’[avian] un ròtle vertadier de jugar”. Mentre que siam a esperar l’establiment dei sieus promessas, lo sieu govèrn lança la contestada reforma de Blanquer.
E mai a l’escala politica locala, fins a recentament, s’es fach de promessas dins lo sens dau refortiment e dau desvolopament de l’ensenhament de l’occitan. En genoier dau 2017, la Region de Tolosa (representada per l’Ofici Public de la Lenga Occitana, ÒPLO), e lo Ministèri de l’Educacion dicha “Nacionala” signèron una convencion “per lo desvolopament e l’estructuracion de l’ensenhament […] de l’occitan” dins li cinc acadèmias de la mitat occidentala d’Occitània. Lo tèxt estipulava que la lenga occitana constituisse “un ben comun que conven de sauvagardar, promòure e transmetre dins un esperit de valorizacion de la pluralitat lingüistica e culturala, de continuitat intergeneracionala e d’exercici dau ciutadanatge”.
- D’oraris normaus per l’ensenhament de l’occitan.
- La produccion e la distribucion de materiau pedagogic en occitan.
- De melhoraments ai pòsts dei ensenhaires occitanofòns e ai sieus certificacions.
- La difusion dei ensenhaments de l’occitan ò en occitan dins li escòlas publiqui.
Lo 21 de decembre dau 2018, la rectritz de l’Acadèmia de Tolosa, Anna Bisagni-Faure, prometèt au Centre Regionau dei Ensenhaires d’Occitan de Tolosa (CRÈO Tolosa- FÈLCO) lo refortiment e lo desvolopament de l’ensenhament de l’occitan dins lo segondari. Parlava de “santuarizacion” de l’occitan dins l’acadèmia. Èra sensa comptar sus la reforma de Blanquer qu’es intervenguda dementre. Fins finala, lo tèxt encoratjant de l’ÒPLO non s’es materializat e la promessa de la rectritz s’es revelada mensoneguiera. I serà pas minga ora d’occitan finançada, e de desenats de professors seràn privats de faire lo sieu mestier.
Actualament, li lengas minorizadi non benefícian de minga tèxt recapitulatiu dei disposicions existenti per lo sieu ensenhament. Contràriament a cen que pretendon certans politicians per justificar l’immobilisme sus aqueu subjècte, l’arsenal juridic es largament insufisent. Despí qu’a indicat dins la constitucion que li lengas minorizadi fan part dau sieu patrimòni (article 75-1 apondut en lo 2008), l’estat francés es obligat moralament de li sostenir, mas a minga obligacion juridica.
Lo juec pervèrs de la division entre occitans
D’un biais mai sornarut, lu poders publics usan de la carta de la division per adeblir l’ensenhament de l’occitan. Especialament dins la region de Provença-Aups-Còsta d’Azur, lu enemics dei lengas autoctòni an trobat un aliat improbable emb lo “Collectiu Provença”, una oficina pseudoprovençalista que pretende isolar lo provençau de l’ensems occitan. Ensin, lo rector de l’acadèmia d’Ais-Marselha, Bernat Beignier, a recentament assegurat en lo 2019 que la reforma Blanquer non menaça l’ensenhament de la lenga dau país; tanben a afirmat que “non s’ensenharà l’occitan mas lo provençau”. Si podèm questionar sus l’aspècte surrealista d’una tala declaracion. Non es pas possible qu’aquel òme cultivat non sàpia pas que lo provençau es un dialècte de l’occitan; e que de fach, l’occitan que s’ensenha dins l’acadèmia son li sieus formas locali: lo provençau e lo vivaroaupenc.
Foguèt mai grèva la decision de l’ancian president de la region de Provença-Aups-Còsta d’Azur, Cristian Estrosi, d’amputar de 35 000 èuros la subvencion de foncionament de la Federacion dei Calandretas. Sortiguèt coma pretèxt que “reconoissia pas la pluralitat dei lengas regionali” e que “s’inscrivia pas dins la politica de defensa de l’identitat e dei tradicions de la cultura e de la pluralitat de l’eiretatge culturau”. Es clar qu’agiguèt sota l’influéncia dau Collectiu Provença, qu’es ferotjament antioccitanista e que preferisse d’embarrar lo provençau sota una campana de veire fins a la sieu mòrt, puslèu que de reconóisser lo conflicte lingüistic emb lo francés, lenga dominanta en Provença. Li consequéncias èran dramatiqui per mai de doi cents familhas e per lu professionaus.
Dementre, sostenguèt aquela oficina pseudoprovençalista, lo Collectiu Provença, que li atribuiguèt mieg million d’èuros per lançar un “Observatòri de la Lenga Provençala” destinat a “conservar li tradicions regionali”. A tèrme lòng, s’agisse d’un projècte d’1,5 million d’èuros mestrejat per un conseu d’administracion, contrarotlat en majoritat per l’oficina pseudoprovençalista en question. Maugrat que sia fòrça gaire representatiu de la populacion de la region, lo mitan pseudoprovençalista benefícia de sostens politics potents e d’una certana capacitat d’influenciar lu elejuts e li institucions publiqui locali.
La revirada estrategica dau culturalisme occitan
La situacion actuala de l’ensenhament de l’occitan testimònia de la revirada completa de l’estrategia d’una granda part dau mitan culturalista occitan, que s’es sempre enganat. Per non espaventar l’estat francés, e per la mesma ocasion, non pèrdre li maigri subvencions publiqui que recebia, lo culturalisme occitan s’es sovent mostrat minimalista e visceralament opauat a tota idèa d’independentisme occitan. S’es pantaiat qu’en mostrant pata blanca e en demorant fidèl a l’unitat “nacionala” francesa, obtendria mai de mejans dei autoritats jacobini per desvolopar l’ensenhament de l’occitan. S’es cregut que lo minimalisme dei revendicacions permetria d’obtenir pauc a cha pauc, a tèrme lòng, l’egalitat entre l’occitan e lo francés en matèria d’ensenhament e de difusion.
Lo mitan culturalista occitan non a jamai capit que l’estat francés foncionava au rapòrt de fòrça. Que per lo faire plegar e obtenir ensin mai de mejans, si calia mostrar maximalista dins li revendicacions. Que calia orientar la mobilizacion populara devèrs aqueu maximalisme. E que l’angelisme dont an totjorn fach pròva (“bilingüisme” ninòi, negacion de la logica de conflicte lingüistic entre lo francés e l’occitan) lu menarà pas a un resultat segur. Per fin de defugir lu conflictes e l’instabilitat, l’estat francés a tendéncia de plegar fàcia a cen que perceu coma d’extremistas determinats. E mesprèa au contrari lu moderats timids e minimalistas que son lèsts per si rabaissar, per pas ofensar la sensibilitat dei jacobins.
Ensin li comunautats basca, bretona e còrsa an multiplicat dins lu ans 1970-80 lu actes de dissidéncia per fin de revendicar l’estatut de minoritat. En aquelu cas, la pression populara a legitimat l’ensenhament dei lengas minoritàrii e permés progressivament de li atribuir un estatut de “matèria especifica”, dispauant d’un quadre orari, de programas, d’espròvas d’examens, de personaus formats e de programas de recèrca pedagogica e scientifica. E mai lu còrs an obtengut en lo 2002 que la sieu lenga còrsa s’ensenhe d’ofici tres oras per setmana a l’escòla primària. Es la dispensa d’aquel ensenhament qu’es en opcion.
Es clar que l’Assemblada Occitana sosten per principi li associacions culturali que trabalhan dur per l’ensenhament de l’occitan: la Federacion dei Ensenhaires de Lenga e Cultura d’Òc (FÈLCO), li escòlas associativi Calandretas, l’Escòla Occitana d’Estiu (EOE), l’Universitat Occitana de Nimes (MARPÒC), e evidentament sostenèm finda li associacions mistralenqui coma Provençau Lenga Viva [Prouvençau Lengo Vivo], etc. Mas a l’encòp, revendicam mai de rigor e mai de maximalisme.
De segur, seria injust de negar li avançadas obtengudi gràcias ai organizacions culturalisti. Qu’an contribuit a la reconoissença de l’unitat de la lenga occitana per lo Ministèri de l’Educacion (dicha “Nacionala”). A Niça per exemple, la realitat occitana dau niçard, d’un temps contestada per la vièlha gàrdia localista dei professors de lenga, a finit que s’es s’impauada naturalament emb l’arribada de la nòva gàrdia dei capessians dins lu ans 1990.
Una formacion fòrça insufisenta per lu professors
Lo minimalisme dau mitan culturalista occitan, tanben, entraïna tròp pauc d’exigéncia dins la formacion e dins lo nivèu dei professors d’occitan.
Avís: una granda part dei professors d’occitan trabalhan ben, es incontestable, mas trabalhan ben solament perque fan d’autoformacion. Au costat dei professors que trabalhan ben, totun, d’autres professors an mens de possibilitats d’autoformacion e an un nivèu en lenga occitana qu’es tròp deble.
Lu centres de formacion son influenciats per aqueu minimalisme. Non fan tot lo trabalh necessari per garentir que lu professors d’occitan tengan un nivèu comparable a aqueu dei professors de francés ò d’anglés.
Lu inspectors d’occitan son tanben blocats per aqueu minimalisme. Recebon de mejans tròp debles. Non pòdon vesitar, ni conselhar, ni seguir pron sovent lu professors d’occitan. En generau non pòdon ofrir minga formacion continua ai professors d’occitan, mentre que lu professors d’anglés ò de francés an de formacions a bodre. Finda, lu inspectors d’occitan son somés a de prejutjats desvalorizants venent dei rectorats que veon l’occitan coma una matèria menora.
Solucions e posicion de l’Assemblada Occitana
Lo grand pensaire occitanista Francés Fontan, teorician de l’etnisme e fondador dau Partit de la Nacion Occitana (PNO), definissia la lenga coma l’indici sintetic de l’existéncia d’una nacion. Aquesta realitat es implicitament reconoguda, e mai, per lo mitan culturalista: ne testimònia l’eslogan de la peticion “Pas d’Occitània sensa occitan”. La vitalitat de l’occitan es doncas una question de sobrevivéncia de la nacion occitana.
Per sortir de la crisi e per n’acabar definitivament embai errors repetitius de l’occitanisme, l’Assemblada Occitana preconiza una liberacion mentala que supaua un cambiament radicau d’actitud (li propòstas seguenti reprenon, en partida, d’articles de Domergue Sumien publicats recentament dins Jornalet).
- Arrestar de si limitar a de revendicacions minimalisti e de si satisfaire de la mendre avançada menora, tant que l’objectiu finau non es agantat.
- Arrestar de creire ninòiament ai promessas electorali e a l’idèa que la solucion vendrà de l’estat francés ò dei entitats administrativi locali que li son somesi.
- Cessar de voler dogmaticament que l’ensenhament de l’occitan sia la competéncia exclusiva dau Ministèri francés de l’Educacion dicha “Nacionala”. Aqueu Ministèri s’es mostrat incapable d’organizar un ensenhament digne de l’occitan.
- Acceptar lo fach que siam dins una situacion de conflicte entre la lenga dominanta (lo francés) e la lenga dominada (l’occitan).
- Intrar dins la logica de confrontacion en adoptant una actitud de lucha pacifica mas determinada e sensa concession.
- Assumir una posicion maximalista sensa pus aver paur de revendicar:
- Un estatut de lenga oficiala per l’occitan, que sia la lenga prioritària en Occitània.
- Una ofèrta generalizada de cors d’occitan dins toi lu establiments escolars.
- Un ensenhament obligatòri de l’occitan de l’escòla mairala a l’universitat.
- Un recrutament massís de professors.
- L’usatge de l’occitan coma lenga ensenhada, mas tanben coma lenga d’ensenhament dei autri matèrias.
- L’usatge de l’occitan coma lenga tecnica de trabalh dins li escòlas, delà lu cors d’occitan.
- L’usatge e l’ensenhament d’un occitan estandard e pluricentric, emb d’adaptacions dialectali moderadi, per fin de difusar la lenga mai eficaçament a de milions d’escolans emb un materiau pedagogic armonizat.
- L’ensenhament d’un occitan qualitós e coerent, emb la mesma exigéncia que dins lu cors de francés ò d’anglés.
- Una formacion exigenta dei professors d’occitan, equivalenta au nivèu que si demanda ai professors de francés ò d’anglés.
- Assumir l’occitan coma lenga d’una nacion, emb la sieu reputacion internacionala e meritant una dignitat elevada.
- Justificar l’occitan, non pas en començant de dire qu’ajuda a emparar d’autri lengas, mas en explicant qu’es normau de parlar la lenga dau país.
- Abandonar lo mite fallaciós dau “bilingüisme” ninòi que manten l’occitan en estat d’inforioritat fàcia au francés e que mena a una situacion de diglossia ò subordinacion (la critica dau “bilinguisme” ninòi es un aquist de la sociolingüistica).
- Exigir que l’occitan s’ensenhe seriosament non solament dins l’Occitània Granda (estat francés), mas tanben dins li Valadas Occitani (estat italian) e a Mónegue.
- Revendicar un ensenhament coordenat de l’occitan entre li diferenti partidas politicas d’Occitània: en Aran (dependent de Catalonha), en Occitània Granda (estat francés), dins li Valadas Occitani (estat italian) e a Mónegue.
- Demandar l’autonomia, la devolucion de poders de l’Estat francés vèrs una supraregion occitana. La supraregion occitana seria competenta dins lu domenis de la politica lingüistica e culturala, l’educacion e la formacion superiora, la formacion professionala, la promocion economica, lu transpòrts, lo domeni medicosociau, etc.
- Acceptar l’idèa qu’un bòn mejan de sauvar l’occitan es qu’Occitània obtenga la sieu sobeiranetat, e que gerisca ela l’educacion e lu establiments escolars sus lo sieu territòri.
Aquesta liberacion mentala s’acompanharà naturalament d’una estrategia per contornar lu obstacles pauats per lo sistèma jacobin. Coma la lenga occitana es pas obligatòria e coma a pas pron d’usatge sociau exclusiu, l’escomesa principala es de la rendre atractiva. Certani accions son possibli:
- Utilizar la tecnologia modèrna e accessibla per espandir l’ensenhament de l’occitan au grand public.
- Desvolopar lo maxim de mèdias alternatius en occitan.
- Sortir de l’assistanat e de la dependéncia dei ajudas publiqui en cercant de solucions de finançament independenti, e mai se cau renonciar ai subvencions pagadi per l’argent dei nòstres impòsts.
- Encoratjar la transmission de l’occitan dins li familhas, de generacion en generacion, per aumentar la basa potenciala d’occitanofòns dins la societat futura, e crear ensin una demanda creissenta.
De rasons d’esperar
Lo militantisme occitan, a passat temps, a sauput faire pròva d’imaginacion, d’engenhosetat, de combativitat e de reactivitat. Lo melhor exemple demòra l’iniciativa dei Calandretas. Partits dau constat que podian ren esperar de positiu dau Ministèri de l’Educacion (dicha “Nacionala”), de militants occitanistas decidiguèron de si pilhar lo poder sus lo terren de l’ensenhament. Per aquò faire, investiguèron li escòlas desafectadi dei vilatges de Lengadòc e de Gasconha, de regions sinistradi per l’exòde rurau dei ans 1960-70. La dubertura dei Calandretas s’acompanhèt d’un repoblament dei vilatges que ne benefícian. Lo succès foguèt tau que destorbèt lèu lu poders publics.
D’iniciativas per crear una dinamica e rendre atractiu l’occitan son a si faire. Coma lo 1r Festenau de Cinèma Escolar en Occitan, organizat a Niça per la television web Cultura Viva e l’Associacion de Professors de Lengas Regionali (APLR-FÈLCO). Lo festenau presentèt especialament una seleccion de filmes realizats per lu escolans de l’acadèmia de Niça.
Lo mot educacion ven dau latin e-ducere que significa “far sortir, elevar”. Implica doncas lo sens de menar l’enfant sus lo camin chausit per un estat. L’Educacion dicha “Nacionala” de l’estat francés entende naturalament menar lu enfants d’Occitània sus lo camin dau nacionalisme d’expansion francés e la negacion totala de l’identitat culturala occitana. Se si vorguèsse menar lu enfants sus lo bòn camin, si prepauaria doi vias possibli:
- La via minimala de l’egalitat perfiecha entre l’occitan e lo francés emb la generalizacion dei escòlas bilingüi, es a dire la paritat orària dins toi lu establiments escolars d’Occitània.
- La via maximalista de la reconquista lingüistica emb la generalizacion de l’ensenhament en immersion.
La situacion de l’occitan dins l’ensenhament es tan marrida qu’e mai l’aplicacion de la via minimala constituiria un immens saut endavant, qu’implicaria la necessitat d’un recrutament massís de professors d’occitan.
La reconquista lingüistica promoguda per la via maximalista non si deu arrestar a l’escòla. Si deu persègre e espandir dins toti li activitats de la societat per desvolopar l’usatge sociau e crear doncas lo besonh d’emparar la lenga.
Dins toi lu cas, fa mestier una volontat politica fòrta per rendre possibla la renaissença lingüistica de l’occitan. Ensin, Catalonha a mostrat l’exemple e constituisse un espèr fòrt. L’emancipacion nacionala de Catalonha a començat per la reconquista lingüistica dins lu ans 70, e farà indefugiblament taca d’òli sus Occitània. La Val d’Aran ne profiecha ja: gràcias a la la sieu oficializacion, l’occitan aranés a retrobat la sieu utilitat e es ensenhat en immersion dins toti li escòlas publiqui de l’entitat. Dins l’Occitània Granda (sota administracion francesa), se l’ensenhament de l’occitan es ben mai fòrt en Lengadòc e Gasconha que dins li autri regions, es gràcias a l’influéncia dirècta de Catalonha e dau Bascoat vesins.
